W serwisie naszesudety.pl (2005 r.) można przeczytać, że grupa miłośników księżnej Daisy przez dwa lata prowadziła śledztwo dotyczące daty jej śmierci i przyczyny zgonu. „To my dotarliśmy do dokumentów, które potwierdzają datę i przyczynę zgonu księżnej, a także okoliczności pochówku. Klucz do tajemnicy znaleźliśmy w archiwach wałbrzyskiej parafii ewangelicko-augsburskiej.”
Znaleziony dokument to zaświadczenie zgłoszenia zgonu (Bescheinigung über Eintragung lines Sterbefalles), natomiast akt zgonu księżnej Daisy (Sterbeurkunde) znajduje się w Archiwum Książąt Pszczyńskich w Pszczynie. Nie wiedziałam, że dokument jest poszukiwany, z kolei poszukiwacze nie dotarli do książki „Księżna Daisy. Pani na Książu i Pszczynie”, opublikowanej w 2001 roku, w której autorki powołują się na tenże dokument.
Akt zgonu księżnej Daisy sporządzono 30 czerwca 1943 roku. Napisano w nim, że księżna Maria Teresa Oliwia von Pless zmarła 29 czerwca 1943 roku o godzinie 19.30 w Wałbrzychu w domu przy Friedlanderstrasse 43. Jako przyczynę zgonu podano udar serca (Herzlähmung). Wpisano także, że księżna była sądownie rozwiedziona. Pod dokumentem podpisał się urzędnik magistratu, Raupach, i przystawił urzędową pieczęć ze swastyką.
Informacje o pogrzebie księżnej również znajdują się w tymże archiwum. Księżna Daisy zmarła w dzień po rocznicy swoich urodzin.
Siedemdziesiąte urodziny 28 czerwca 1943 roku Daisy spędziła w towarzystwie kuzynki, hrabiny Larisch z Karwiny, a ulubione utwory zagrał dla niej kwartet orkiestry górniczej z Wałbrzycha. Choć księżna nie czuła się najlepiej, nikt nie spodziewał się jej śmierci. Następnego dnia w południe hrabina odjechała, a wieczorem Dolly (opiekunka księżnej) posłała wiadomość do Knorna, zarządcy dóbr w Książu (przedtem sekretarza starego księcia), że księżna zmarła.
Wysłano telegramy do krewnych i przyjaciół, nekrologi do prasy, zamówiono kwiaty i wieńce, od Dolly (opiekunka Daisy) palmę w kształcie krzyża. Następnego dnia przyjechała hrabina Larisch, książę Reuss i graf Hochberg z Roztoki. Nie było dzieci Daisy, choć w ich imieniu i wnuków złożono wieńce z szarfami (od Hedwig i Bolka na szarfie napisano: „Ostatnie pozdrowienie – wnukowie”). Nie dojechały synowe – księżna Klotylda z powodu braku pociągów, a księżna Maria Katarzyna musiała pozostać z ciężko chorą matką księżną Schönborn w Bayrischzell. Obydwie podpisały się pod nekrologami w gazetach („Deutschen Allgemeinen Zeitung”, Berlin, „Schlesischen Zeitung”, Wrocław).
Nie zawiedli mieszkańcy Książa, górnicy z książęcych kopalń, urzędnicy z Zarządu oraz okoliczna ludność, którzy tłumnie towarzyszyli księżnej w jej ostatniej drodze.
3 lipca 1943 roku Daisy spoczęła w rodzinnym mauzoleum Hochbergów w parku otaczającym zamek Książ. Ogrodnik Scholz przystroił kaplicę margerytkami, a ceremonii żałobnej przewodniczył pastor Jackel. Grał kwartet muzyczny, odczytano fragmenty z Biblii, odmówiono modlitwy, a lekarz wygłosił przemówienie nad trumną. Dla nieobecnych zrobiono zdjęcia.
Księżnę Daisy pochowano w podwójnej trumne (cynkowej i dębowej) obok teścia, Hansa Heinricha XI, tak jej niegdyś życzliwego. Obok niej spoczywał mały Konrad, wnuk zmarły w wieku kilku lat na zapalenie opon mózgowych, syn Bolka i Klotyldy.
Nie było tak, jak Daisy kiedyś zaplanowała: „Koszty będą minimalne – pogrzebu nie będzie. Nikt nie ma być smutny, przyjdą moi przyjaciele – wszystko dobrze rozumiejący – to będą moje urodziny, nikt nie będzie w żałobie. Nie będzie żadnej etykiety, żadnych formalności – dla dzieci przygotuje się zabawę i pozwoli się im zrywać kwiaty w parku”.
Choć w ostatnich latach księżna wycofała się z życia publicznego, żegnano ją nie tylko jako panią na zamku, lecz jako damę o wielkim sercu. Księżna zaskarbiła sobie szacunek mieszkańców okolic Wałbrzycha i Pszczyny swą działalnością charytatywną i aktywnością polityczną na rzecz utrzymania pokoju między narodami. Z pewnością uczyniła więcej, niż wymagałyby tego od niej konwenanse.
Również w Anglii nie zapomniano o Daisy. Pod koniec lipca brat Daisy George zamówił nabożeństwo w Kościele Św. Marka na North Audley Street w Londynie. George określił je jako przedstawienie „Edwarian hey days”. Przybyło wiele osób, a dwie wnuczki królowej Wiktorii (Helena Victoria i Marie Louise) przysłały swoje reprezentantki. Obecna była siostra Shelagh, również syn Daisy Hansel został zwolniony z internowania na czas nabożeństwa.
W „Timesie” został opublikowany długi i wysoce pochlebny nekrolog (“The Times” z 13 VII 1943 (Daisy princss of Pless. Edwardian days); “The Times” z 21 VII 1943 (Memorial service – z listą obecnych na nabożeństwie).
Hansel otrzymał wiele listów kondolencyjnych wspominających księżną. Lasy Sereny James napisała: „jako dziecko byłam olśniona jej urodą, była dla mnie księżniczką z bajki i pewnie dla wielu innych […]. Bajkowe zamki i świetność, cała ta cudowność i teraz ten smutny koniec.” (tłumaczenie © Bronisława Jeske-Cybulska)
Nie było jednak Daisy dane spocząć spokojnie, dębową trumnę z ciałem księżnej kilkakrotnie przenoszono. Według jednych z powodu zbliżającej się Armii Czerwonej, według innych w obawie przed złodziejami, poszukującymi legendarnych pereł.
Paul Fichte, niegdyś kamerdyner męża Daisy, który uczestniczył w kolejnych pochówkach księżnej, relacjonował: „Szybko pochowaliśmy księżnę Daisy poza grobowcem, ale trumnę odkopano i ograbiono. Scholtz (ogrodnik) posadził tak piękne kwiaty na jej grobie, że zwróciło to uwagę Rosjan. Zakopaliśmy ją szybko ponownie i zrównaliśmy grób z ziemią. Wtedy nastał spokój. Ale nie dało się już zamknąć mauzoleum i ludzie zaczęli tam przychodzić, by zobaczyć jego wnętrze. Większość jednak uciekała w popłochu, gdyż wszędzie były porozrzucane zwłoki. Nie mogliśmy znaleźć szkieletu księżnej z domu Kleist – tylko jej głowę. Było oczywiste, że nie można zostawić mauzoleum w takim stanie.
Uradzono, że zwłoki należy pochować w Niedersalzbrunn (Szczawienko).” (tłumaczenie © Bronisława Jeske-Cybulska)
Przez wiele lat ostateczne miejsce spoczynku Daisy było tajemnicą poliszynela, choć niektórym wydawało się, że tylko grono zaufanych osób o nim wiedziało.
Tak jak ustalono, księżna została pochowana na cmentarzu w Niedersalzbrunn (Szczawienko) – idąc na wprost od głównego wejścia, druga ścieżka na lewo, w trzecim grobowcu.
Próżno jednak dzisiaj poszukiwać grobu księżnej Daisy. Parafialny cmentarz ewangelicki w Szczawienku w latach osiemdziesiątych XX wieku podzielił losy wielu innych niemieckich nekropolii z terenu Dolnego Śląska – zrównano go z ziemią, bez przeniesienia znajdujących się na nim szczątków. W miejscu niegdysiejszego cmentarza powstało osiedle domów jednorodzinnych.
Mam nadzieję, że ich mieszkańcy nie będą nękani przez poszukiwaczy grobu księżnej czy też tych naiwnie wierzących, że odnajdą perłowy naszyjnik.
Ale o tym, co się stało z legendarnym naszyjnikiem, opowiem innym razem…
daisyofpless 